Disosiyatif bozukluklar yani ayrışma bozuklukları hafızanın, anıların ve kişisel bilgilerin kaybolmasını içeren zihinsel bir sorundur. Disosiyatif füg, disosiyatif bozukluklar başlığı altında yer alan bozukluklardan biridir. Disosiyatif fügü olan kişiler, kişisel kimliklerini geçici olarak kaybederler ve dürtüsel bir şekilde evlerinden ya da iş yerlerinden uzaklaşıp seyahat ederler. Gittikleri yerlerde genellikle kim olduklarını unutur ve yeni bir kimlikle orada bulunurlar. Dışarıdan bakıldığında bu bozukluğa sahip olan insanlar, tuhaf bir görünüm ya da tuhaf bir davranış sergilemezler ve dışarıdan disosiyatif bir bozukluğa sahip olduklarını belli etmezler.

Disosiyatif Fügün en temel özelliği “evden ya da günlük faaliyetlerin geçtiği yerlerden uzağa beklenmedik bir şekilde seyahat etmesi, geçmiş anıların bir kısmını ya da tamamını hatırlamama” ile ilişkilidir. Bu durumla ilgili seyahatlar birkaç saat ya da birkaç ay sürelebilir. Hatta bazı kişiler Disosiyatif Füg durumundayken binlerce kilometre uzağa gidebilirler. İlk başta kişiler gittikleri yerlerde tamamen normal görünebilirler. Ancak kişi için zamanla karışıklık ortaya çıkmaktadır. Kişi birdenbire kendisini bulunduğu yere ait olmadığını anlayabilir.

Hafızanın kaybı, kişisel bilgilerin ve geçmiş yaşam deneyimlerinin bozulması gibi işlevlerden biri veya birkaçı bozulduğunda ortaya bazı belirtiler çıkabilir. Bu belirtiler sosyal, akademik veya iş yaşantısındaki ilişkiler dahil olmak üzere kişisel ilişkilerde genel anlamda bozulmalara neden olabilmektedir.

Dissosiyatif fügün belirtileri nelerdir?

Kişide var olan disosiyatif füg’ün belirtilerini çevredeki diğer insanların tanıması zordur ve dışarıdan bireyin davranışları normal olarak görülmektedir. Disosiyatif füg’ün ortak olan belirtileri aşağıdaki gibidir:

• Ani ve plansız seyahatlar yaparak evden uzaklaşma
• Kişinin geçmiş olayları veya hayatından önemli bilgileri hatırlayamama
• Kimlik ile ilgili kafa karışıklığı ve hafıza kaybı
• Var olan hafıza kaybını telafi etmek için ortaya yeni bir kimlik koyma
• Aşırı sıkıntı hali ve günlük işleyişteki sorunlar

Disosiyatif fügün ortaya çıkmasının nedenleri nelerdir?

Disosiyatif füg, kişinin kendisinin yaşadığı ya da tanık olduğu savaş, tecavüz, kazalar, doğal afet, veya aşırı şiddet görme gibi travmatik olayların sonucu olabilecek aşırı stres durumlarında ortaya çıkabilmektedir. Bunun yanında alkol ve madde kötüye kullanımı sonucu disosiyatif füg benzeri durumlar ortaya çıkabilmektedir. Kısaca disosiyatif fügün ortaya çıkmasına aşağıdaki ortak nedenler söz sahibi olabilir:

• Aşırı utanç duygusu
• Savaşın neden olduğu travma
• Kazaların veya doğal afetlerin neden olduğu travma
• İşkence
• Çocukluk çağında yaşanan uzun süreli duygusal ya da fiziksel istismar

Kişinin bahsedilen bu travmaları mutlaka kendisinin yaşamasına gerek yoktur. Kişi bunlara tanıklık etmiş olabilir ve gördükleri tarafından ciddi derecede travma geçirmiş olabilir. Ayrıca aile geçmişinde yer alan disosiyatif bozukluklar da kişiyi genetik olarak bu bozukluğa yatkın hale getirme olasılığı vardır.

Disosiyatif füg ne kadar yaygındır?

Disosiyatif füg toplumun geneline bakıldığında nadir olarak görülmektedir. Bu bozukluğun görülme sıklığı savaş zamanı ya da doğal afet gibi stresli veya travmatik dönemlerde artış göstermektedir.

Disosiyatif füg ile beraber seyreden ya da ilişkili durumlar

Aşağıda sayılan komplikasyonlar disosiyatif füg ile ilişkilidir ve hafif ila şiddetli olmak üzere değişkenlik gösterebilir. Beraber seyreden bu durumlar uzman tarafından mutlaka izlenmelidir.

• İntihar düşünceleri
• Anksiyete (Bunaltı)
• Depresyon
• Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
• Kişilik bozuklukları
• Yeme bozuklukları
• İş veya ilişki sorunları
• Uyku bozuklukları
• Yoğun alkol veya madde kullanımı

Disosiyatif füg nasıl teşhis edilmektedir?

Eğer disosiyatif füg belirtileri mevcutsa, bir uzman tarafından tam bir yaşam öyküsü ve klinik gözlem çerçevesinde bir değerlendirme yapılacaktır. Özellikle disosiyatif bozuklukların tespitinde tıbbi testler uygulanmamasına rağmen, fiziksel hastalıkların ya da ilaç etkilerini göz ardı edebilmek amacıyla çeşitli testler de uygulanabilmektedir. Epilepsi, kafa travmaları, madde kullanımı, ve alkol zehirlenmesi gibi nedenlerin de disosiyatif bozukluklara benzer semptomların oluşmasına yol açabilmektedir. Bu tıbbi testlerin yapılmasındaki temel amaç da disosiyatif füg’ün nedeninin ne olduğunu tam anlamıyla bilmektir.

Eğer kişide fiziksel bir sorundan bağımsız olarak disosiyatif füg varsa, kişi ruhsal hastalıkları teşhis ve tedavi etmek amacıyla alanında özel olarak eğitilmiş bir psikiyatriste ve psikoloğa yönlendirilebilmektedir. Psikiyatristler ve psikologlar, disosiyatif bozukluğu olan bir kişiyi değerlendirebilmek için özel olarak tasarlanmış testler ve değerlendirme araçları kullanmaktadır.

Disosiyatif füg nasıl tedavi edilir?

Disosiyatif Füg’ün temel amacı, kişide hafıza kaybını tetikleyen stresi veya travmasını çözmeye yardımcı olmaktır. Tedavi ayrıca, kişinin Disosiyatif Füg’e neden olan travmalar ve stresle başa çıkma mekanizmaları geliştirmesine yardımcı olmayı hedeflemektedir. Tedavi yaklaşımı kişiye ve belirtilerin şiddeti ya da sıklığına göre farklılık göstermesine bağlı olarak aşağıdaki tedavi yöntemlerinin kombinasyonunu içermektedir:

Bilişsel Davranışçı Terapi: İşlevsel olmayan düşünce kalıplarını değiştirmeye ve duygu, düşünce, davranış döngüsü çerçevesinde ortaya çıkan olumsuz otomatik düşüncelere odaklanan bir psikoterapi yöntemidir. Bu yöntem ile kişide disosiyatif füg’ün oluşmasına neden olan stres ve travmalar ile başa çıkma becerisi geliştirilir.

İlaç Tedavisi: Disosiyatif Bozuklukları tedavi etmek için belirlenmiş spesifik bir ilaç bulunmamaktadır. Bununla birlikte disosiyatif füg’ü olan bir kişide depresyon ve anksiyeteye bağlı sorunlar varsa antidepresan ve anti – anksiyete ilaç tedavisi önerilebilmektedir.

EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Disosiyatif fügde, travma kaynaklı hafıza kayıplarını gidermek için uygulanmaktadır. EMDR ile var olan travmalar çalışılarak, kişinin bu travmalar karşısında hissettiği olumsuz beden duyumlarını giderme amacını hedeflemektedir.

EMDR terapisi nedir?

Hipnoterapi: Bu, insanların bilinçli zihinlerinden saklayabilecekleri düşünce, duygu ve hatıraları keşfetmelerine olanak tanıyan, değiştirilmiş bir bilinçlilik durumu (farkındalık) elde etmek için yoğun gevşeme, konsantrasyon ve odaklanmış dikkat kullanan bir tedavi yöntemidir.

Disosiyatif füg’ün süresi nedir?

Disosiyatif füglerin çoğu kısa sürelidir ve bir günden birkaç aya kadar sürer. Genellikle, hastalık kendi kendine geçer. Bu nedenle görünüm oldukça iyidir. Bununla birlikte, altta yatan sorunu çözecek tedavi olmadan yeni disosiyatif füg atakları gerçekleşebilir. Bu nedenle tedavi kişinin yaşam kalitesi adına önem taşımaktadır.

Disosiyatif füg önlenebilir mi?

Disosiyatif füg’ü engellemek tam anlamıyla mümkün olmayabilir ancak yukarıda bahsettiğimiz belirtiler başlar başlamaz bir uzman yardımı almak ve tedaviye başlamak yararlı olacaktır. Ayrıca kişinin yaşadığı ve disosiyatif füg geliştirmesine neden olan travmatik ya da stres verici durumu terapi yöntemleriyle çalışmak, kişinin yeni bir disosiyatif füg geliştirme riskini azaltmaya yardımcı olacaktır.

Ne zaman uzman yardımı almalıyım?

Sevilen bir kişinin ciddi veya uzun süreli travma ya da strese maruz kaldığı durumlarda, düşüncelerde herhangi bir karışıklık veya hafıza kaybı belirtileri gösterdiği zaman mutlaka bir uzman desteğine başvurmanız önerilebilir. Bu kişinin ayrıca stres ve travma durumlarından sonra ortadan kaybolduğunu başka yerlere gittiğini ve hafızasında kopukluklar olduğunu görüyorsanız bu ciddi durumu atlamadan psikiyatrist ve psikolog yardımı almanız gerektiği unutmamalısınız. Bunun yanı sıra yukarıda sayılan belirtilerin tıbbi kontrollerden sonra herhangi bir fiziksel durum olmadığı görülüyorsa psikolojik anlamda yardım alınması gerekmektedir. Disosiyatif füg ile erken çıktığı dönemde çalışmak semptomların kötüleşmesini ve kişinin yeni disosiyatif füg geliştirme olasılığını azaltmaktadır.

Referanslar

• Goldberg, J. (Mayıs, 2018) What Is Dissociative Fugue? www.webmb.com
• Legg, TJ. (Ağustos, 2017) Dissociative Fugue www.healthline.com
• Minddisorders(t, y) Dissociative Fugue www.minddisorders.com