“Aleksitimi nedir?” “ve “Aleksitimi tedavisi nasıl olur?” soruları, bu yazının cevaplamaya çalıştığı sorulardır. Yazı, Psikolog Gül Demet Kurt tarafından kalem alındı.

Duygular insanoğlunun varlığından itibaren süregelen, ruhsal durumu hakkında bilgi veren ve kişiden kişiye göre değişim göstererek farklılaşıp tüm insanlar tarafından ortak hissedilen bir yaşantıdır. Farklı durumlarda nasıl tepki verileceği ile ilgili bilgi sağlayan duyguların, birey tarafından başarılı bir şekilde adlandırılması ve bu duygusal deneyimin farkında olarak hareket edilmesi karşılıklı ilişkilerde önemli bir rol oynamaktadır .

Günlük yaşamda bireyler arasında anlamlı ve başarılı bir iletişimin kurulmasında önemli bir işleve sahip olan duygular, kişilerarası sosyal etkileşimin oluşmasında, yaşanılan bir olaya ilişkin duyguların konuşulup paylaşılmasında, bireyin hem kendisinin hem de çevresinde bulunan insanların duygusal tepkilerinin farkına varması ve buna karşılık duygusal ifadelerini kontrol etmesinde etkin bir rol oynamaktadır. Duyguların tanımlanması ve ifade edilmesi bu denli bir öneme sahip olmasına karşın, insanoğlunun varlığından itibaren bir problem oluşturduğu ve böylece duygusal problemlerle yakından ilişkili olan aleksitimi kavramını gündeme getirdiği söylenmektedir.

Aleksitimi nedir?

Bireylerin kendi duygularını tanıma, tanımlama ve ifade etmede zorluk çekmesi olarak bilinen aleksitimi kelime anlamı olarak Yunanca’da a = yok, lexis = söz, thymos = duygu kelimelerinden meydana gelmektedir. Bu kavram ilk kez Sifneos tarafından bireylerin duygularını tanıma ve tanımlamadaki zorluklarını ifade etme amacıyla kullanılmıştır.

Bu doğrultuda aleksitimi bireyin yaşam kalitesini düşürmekte ve duyguları tanıma ve tanımlama sürecinde büyük bir eksiklik yaratmakta olup bireyin karşılıklı ilişkilerde depresyona girmesine, gerilim yaşamasına, yalnızlık çabası geliştirmesine ve dış uyaranlara karşı endişe duymasına da yol açabilmektedir.

Ayrıca aleksitiminin depresyon, yeme bozukluğu, somatoform bozukluk, anksiyete bozuklukları, şizofreni, madde kötüye kullanım gibi birden fazla psikiyatrik bozuklukla görülebileceği söylenmektedir.

Aleksitimi belirtileri nelerdir ?

• Belirtinin ilk sırasında kişinin kendi duygularını anlaması/anlamlandırmasında güçlük çektiği ve kişinin kendi duygularını sözel olarak ifade edemediği
• Kişinin başkasının duygularını anlama/anlamlandırmasında güçlük çektiği
• Empati becerisinden yoksun olduğu
• Vücudunun çeşitli bölgelerinde yaygın ağrıların olabildiği
• Mide sorunları ile karşı karşıya kalabildiği
• Sosyal ilişkilerde bulunamayıp yalnızlığa sürüklenebildiği
• Sınırlı hayal gücüne sahip olduğu
• Duygusal farkındalığının yetersiz olduğu (Torrado, Ouakinin ve Nicolau, 2013; Şaşıoğlu, Gülol ve Tosun, 2014).

Aleksitimi nedenleri nelerdir?

• Aleksitimi, beynin duyguları tanıma ve tanımlamadan sorumlu olan bölgenin yetersiz işleyişi nedeniyle ortaya çıkabilmektedir.
• Aleksitimi genler yolu ile aktarılabilmektedir.
• Çocukluk çağında koşulsuz sevgi ve ilgiden yoksun bir ortamda yetişen kişilerde ortaya çıkabilmektedir.
• Sosyalleşme ortamının eksikliğinden kaynaklanabilmektedir.

Aleksitimi tanısı nasıl konur?

Aleksitimi hastalığına tanı koyabilmede özel psikolojik testler kullanılmaktadır. Bu testlerden en yaygın olan Toronto Aleksitimi Ölçeği kullanılmaktadır. Bir kendini değerlendirme ölçeği olan bu ölçek 20 sorudan meydana gelmekte ve duyguları tanımlamakta zorluk, duyguları ifade etmekte zorluk ve dışsal odaklı düşünce boyutlarından oluşmaktadır. (Bakınız: Toronto Aleksitimi Ölçeği)

Aleksitimi tedavisi nasıl olur?

Aleksitimik özelliklerin giderilmesinde konuşma odaklı terapiler, diğer bir ifadeyle psikoterapiler önemli bir rol oynamaktadır.

Psikoterapi kişinin duyguları tanıma/tanımlama veya anlama/anlamlandırma becerisindeki yetersizliği ve yetersizliğin altındaki etkenleri kavrayabilmeye yardımcı olabilmektedir (Şaşıoğlu, Gülol ve Tosun, 2014). Diğer taraftan psikoterapinin kişinin kendi duygularını tanımlama ve başkalarının duygularını değerlendirmede duygusal olgunlaşmayı geliştirdiği de belirtilmektedir. Böylece duygusal olgunlaşma sayesinde kişi hem duygularının farkında olacak hem de yaşadığı olumlu veya olumsuz bir durum karşısında nasıl hareket edebileceği konusunda sıkıntı yaşamayacaktır.

Kişinin, aleksitimik davranışlarını bilişsel yöntem ve tekniklerin yardımıyla yorumlayarak kavramsallaştırmasının tedavi sürecini olumlu yönde etkileyeceği belirtilmektedir. Böylece yorumlayıp kavramsallaştırma sayesinde kişi duygu ve düşüncelerini ayırt etmeyi ve doğru tanımlamayı öğrenmekte ve bu da kişide bedenselleştirmeyi azaltarak duygularını sözel gücüyle etkili bir şekilde aktarmasını sağlamaktadır.

Duygular insanoğlunun varlığından itibaren süregelen, ruhsal durumu hakkında bilgi veren ve kişiden kişiye göre değişim göstererek farklılaşıp tüm insanlar tarafından ortak hissedilen bir yaşantıdır. Farklı durumlarda nasıl tepki verileceği ile ilgili bilgi sağlayan duyguların, birey tarafından başarılı bir şekilde adlandırılması ve bu duygusal deneyimin farkında olarak hareket edilmesi karşılıklı ilişkilerde önemli bir rol oynamaktadır .

Günlük yaşamda bireyler arasında anlamlı ve başarılı bir iletişimin kurulmasında önemli bir işleve sahip olan duygular, kişilerarası sosyal etkileşimin oluşmasında, yaşanılan bir olaya ilişkin duyguların konuşulup paylaşılmasında, bireyin hem kendisinin hem de çevresinde bulunan insanların duygusal tepkilerinin farkına varması ve buna karşılık duygusal ifadelerini kontrol etmesinde etkin bir rol oynamaktadır. Duyguların tanımlanması ve ifade edilmesi bu denli bir öneme sahip olmasına karşın, insanoğlunun varlığından itibaren bir problem oluşturduğu ve böylece duygusal problemlerle yakından ilişkili olan aleksitimi kavramını gündeme getirdiği söylenmektedir.

Referanslar

1. Barchard, K. A., Bajgar, J., Leaf, D. E., & Lane, R. D. (2010). Computer Scoring of the Levels of Emotional Awareness Scale. Behavior Research Methods, 42(2), 586-595.
2. Carton, S., Bayard, S., Paget, V., Jouanne, C., Varescon, I., Edel, Y., & Detilleux, M. (2010). Emotional Awareness in Substance-Dependent Patients. Journal of Clinical Psychology, 66(6), 599-610.
3. Deniz, E. M., Özer, E., & Işık, E. (2013). Duygusal Zekâ Özelliği Ölçeği-Kısa Formu: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Eğitim ve Bilim Dergisi, 38(169), 407-419.
4. Koçak, R. (2002). Aleksitimi: Kuramsal Çerçeve Tedavi Yaklaşımları ve İlgili Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 183-212.
5. Kuzucu, Y. (2006). Duyguları Fark Etmeye ve İfade Etmeye Yönelik Bir Psiko-Eğitim Programının, Üniversite Öğrencilerinin Duygusal Farkındalık Düzeylerine, Duyguları İfade Etme Eğilimlerine, Psikolojik ve Özen İyi Oluşlarına Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
6. Şaşıoğlu, M., Gülol, Ç., & Tosun, A. (2014). Aleksitimi: Tedavi Girişimleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6(1), 22-31.
7. Torrado, M. V., Ouakinin, S. S., & Nicolau, L. B. (2013). Alexithymia, Emotional Awareness and Perceived Dysfunctional Parental Behaviors in Heroin Dependents. Int J Ment Health Addiction, 11, 703-718.