Psikoz, olmayan sesler duymak ve paranoyadan daha fazlasıdır.

Önemli noktalar

• Psikoz, pozitif, negatif, dezorganize ve katatonik belirtilere sahiptir.
• Pozitif belirtiler, delüzyon gibi belirtileri içerir.
• Negatif belirtiler ise olması gereken bir şeyin yokluğunu ele alır -bireyin sosyalleşme yeteneği gibi.
• Dezorganize belirtiler, bireyin karışık düşünce sürecini ele alır. Katatonik bireyler ise çekingen, uzaklaşmış olabilirler, garip pozisyonlarda kalabilirler ve genellikle tedirginlerdir.

Psikozun derinliklerine inebilmek ve onu anlayabilmek için, geniş spektruma sahip belirtilerine aşina olmak gerekir. Bu belirtiler, psikoz dendiğinde genellikle akla gelen “olmayan sesler duymak” ya da paranoya hissetmekten daha fazlasıdır.

Okuyucular, psikotik belirtilerin 4 farklı kategorisini keşfettiklerinde şaşırabilirler. Bu kategoriler, pozitif, negatif, dezorganize ve katatonik belirtiler olarak ayrılırlar. 4 farklı kategori ve çok sayıda belirti, ilk başta zor ve yorucu görünse de, iyi organize edildiğinde akılda daha kalıcı hale gelmektedir. Söz konusu kategoriler şunlardır:

Psikozun pozitif belirtileri

Bu kategorinin ismi, belirtiler daha iyi, olumlu veya tercih edilebilir olduğu için pozitif değildir.  Pozitif, belirtilere ek olarak yaşanan diğer durumları işaret ediyor. Söz konusu belirtiler şunlardır: halüsinasyon ve delüzyon (sanrı)

Halüsinasyonlar, içsel olarak ortaya çıkan duyusal olaylardır. Bireyler, ortamda hissettikleri stimülasyonu/ uyaranı oluşturan herhangi bir varlık yokken gerçekçi sesler, kokular, gürültüler, görüntüler, tatlar veya dokunsal deneyimler hissederler. 

Bundan sonraki diğer 3 halüsinasyon deneyimleri psikoz dışında çok nadir görülür ve genellikle altta yatan diğer medikal sebeplere veya madde kullanımının etkilerine bağlı olarak ortaya çıkar. Bunları yaşayan bireyler, her zaman tıbbi değerlendirme için sevk edilmelidir.

Delüzyonlar, inançla tutunulan yanlış ve sabit inançlardır.  Özünde, bireyin, çevresinde bazı olayların olup bittiğine, çevrede hiçbir kanıt olmamasına rağmen ikna olması ve inanması yatmaktadır. Bazı olaylar mantıklı ve makul olan olaylardır ve bunlara da bizar olmayan delüzyon/ sanrı denmektedir. Bu delüzyon tipine örnek olarak, aldatılma, hamile olma, herhangi bir hastalığa sahip olma, birinin bireye komplo kurması verilebilir.

Bizar delüzyonlar ise mantıklı ve olası değildir. Bizar delüzyonlar, başkalarının bireyin düşüncesini duyabilmesi ya da kafasına düşünceleri sokabilmesi inancından, uzaylılarının birey üzerinde deney yapmasına kadar değişkenlik gösterebilir. Daha tuhaf bizar delüzyonlardan biri -nihilistik sanrı olarak bilinir- bireyin aslında var olmadığına inanmasıdır.

Çoğu insan hem halüsinasyon hem de delüzyon yaşar. Bir keresinde İsa’nın yeryüzüne ikinci gelişi olduğuna inanan birisiyle çalışmıştım. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bunu ona Tanrı’nın bizzat kendisinin söylediğini savunmuştu. Bundan farklı olarak, bir anda objeleri kavrayamamaya başladı. Sık sık avuçlarına ve sonrasında yere bakmaya başladı. Ona iyi olup olmadığını sorduğumda, “Görmüyor musun?” dedi ve çarmıha gerildiğinden dolayı ellerinde oluşan deliklerin çok acıdığını ve kanadığını anlattı.

Psikozun negatif belirtileri

Pozitif belirtilerin tam tersine, negatif belirtiler bir şeyin yokluğunu işaret eder. Bu kategori şu belirtileri içerir:

• Avolisyon: İstenilen şeyleri yapamama durumu, enerji ve istek azalması.
• Bilişsel bozulmalar: Odaklanamama ve yavaş kavrama.
• Düz veya uygunsuz surat ifadeleri: Duruma uygun olmayan ifade veya ifade eksikliği yaşama durumu. Korkulan bir olaydan bahsederken mutluymuşçasına gülümsemek, buna bir örnek olabilir.
• Konuşma bozukluğu/Mutizm: Tek kelime veya basit kelimelerle iletişimi sürdürme veya tamamen konuşma eksikliği yaşanması durumudur.
• Konuşma içeriğinde bozukluk: Bireyin konuşmaları herhangi bir içeriğe sahip değildir. En iyi şekilde şu videoda 1:25-1:40 dakika aralığında örneklendirilmiştir.
• Sosyal geri çekilme: Uyum sağlayamama durumu. Genellikle hastalık veya paranoya sebebiyle yaşanır ve diğer insanlardan uzaklaşma olarak sonuçlanır.
• Engellenmiş düşünce: Bireyin söyleyecek bir şeyi var gibi görünse de düşüncelerini çıkaramaması veya konuşma esnasında aniden duraksayıp daha sonra tamamen başka bir konudan devam etmesi. Örnekleme için tren metaforu yani kapıların kapalı ve ışıkların yanıp sönüyor olmasına rağmen trenin bir türlü gelmemesi, kullanılabilir.

Psikozda dezorganize belirtiler

Psikozdaki düzensizlik, dağınıklık veya düzensizlik içinde yaşama anlamına gelmez. Daha doğru tanımı, düşüncelerinde düzensizlik olmasıdır.  Bu tarz belirtiler şunlardır:

• Ayrıntıcı düşünce: Birey bir konudan bahsederken direkt bahsetmek istediği noktaya gelemez. Konunun içine gerekli olmayan veya konuya dahil olmayan bir sürü detay ekleyerek konuyu dağıtır fakat sonunda hepsini birbirine bağlayıp ulaşmak istediği noktaya ulaşır.
• Klang Çağrışım: Kafiyeli veya şarkı ritmine sahip konuşma kalıbıyla konuşma durumudur. Bireyler söylediklerinin anlamından çok nasıl duyulduklarıyla daha çok ilgilenir ve bir tekerleme gibi konuşurlar.
• Düşüncelerin uçuşması/ raydan çıkması: Birey konuşurken düşüncelerini tamamlayamaz ve konudan konuya atlar. Raydan çıkması durumu ise şiddetlidir, birey kıyafetlerinden bahsederken bir anda uyarmadan herhangi alakasız bir konudan konuşmaya başlar.
• Çağrışım gevşekliği: Düşünceler arasındaki paralel, mantıksal ilişkinin kaybolmasıdır. Örneğin bir hastam bana, “Bakın! Size bunun sorun olmadığını söylemiştim. Burada bir sorun yok. Bu sütün markası Hood ve ben de bu mahalledenim. Her şey yolunda.” demişti.
• Kelime uydurma (Neologism): Bireylerin anlam ifade etmeyen yeni kelimeler üretmesidir. Bir hasta, o gün içinde olduğu modu irite olmuş ve üzgün olarak belirtmek yerine daha iyi tanımlamak adına “purpling” gibi bir kelime uydurmuştur.
• Kelime salatası: Bireyin oluşturduğu cümlelerdeki sözcüklerin anlam ve diziliş olarak birbirinden alakasız oluşudur. Kelimeler sanki kocaman karışık bir yığından dökülüp cümle haline getirilmiş gibidir.

Psikozda katatonik görünüm

Çoğu insan katatoniyi, içe dönük, hareketsiz ve sessiz olma durumu olarak biliyor olabilir. Fakat katatonik durumlar içe dönük ve heyecanlı/ hareketli olarak iki kategoriye bölünebilirler.

İçe dönük katatonik belirtiler yaşayan bireyler, garip pozlar halinde saatlerce donakalabilirler, aynı zamanda o durumdayken başkaları tarafından da değişik pozlara sokulabilirler. Bazı bireyler ise sağlam ve hareketsiz kalarak dışarıdan herhangi bir etkiyle pozisyon değiştirmezler. Konuşma veya surat ifadeleri oluşturmaya eğilimleri yoktur fakat bazen yüzlerini ekşitirler ve dışarıdan gelen hiçbir stimülasyona/ uyarana cevap vermezler.

Daha heyecanlı ve hareketli katatonik belirtiler yaşayan bireyler ise telaşlı, heyecanlı ve fevri davranırlar. Bazen stereotip adı verilen anlamsız, tekrar eden davranışlarda bulunurlar. Diğerlerinin konuşma seslerine veya çıkardıkları seslere eko yaparlar ve diğer insanların davranışlarını taklit ederler.

---

Yazar: Anthony Smith, LMHC, 20 yıllık tecrübesi olan bir terapist, profesör, süpervizör ve çocuk mahkemelerinde jüri üyesidir.

İçerik Defne Özer tarafından çevrilmiştir.

Referanslar

Referans

Smith, A. (n.d.). 4 categories of psychotic symptoms. Psychology Today. Retrieved November 25, 2021, from https://www.psychologytoday.com/us/blog/and-running/202109/4-categories-psychotic-symptoms.