Paranoid kişilik bozukluğunu anlatmadan önce kısaca kişilikten ve kişilik bozukluğunun ne olduğundan bahsetmek istiyorum.

Psikologlar kişiliğin pek çok farklı tanımını yapmışlar, çok sayıda farklı teori ortaya atmışlardır. Kişiliği kısaca tanımlayacak olursak, bireyin davranış örüntüleri üzerinde etkili farklı durumlarda ve zamanlarda etkili olan karmaşıklık yapıda psikolojik nitelikler bütünüdür. Kişilik özelliklerimiz bizi diğer insanlardan ayırır, çeşitli olaylar ve durumlar karşısında esneklik gösterir.

Kişilik bozukluğu, bireyin toplumda veya diğer ortamlarda ilişkilerini ve faaliyetlerini olumsuz biçimde etkileyen, kronik seyirli, katı ve uyumsuz algılama, düşünme ve davranma biçimleriyle karakterize bir grup rahatsızlık ya da bozukluk olarak tanımlanabilir.

Kişilik bozuklukları bireyin olumlu benlik algısı geliştirmesini engelleyebilir, yakın ilişkiler kurma ve sürdürme konusunda sorunlara yol açabilir. Bu durum bireyin günlük hayatında normal şekilde faaliyette bulunmasına engel olabilir, işlevsellikte sıkıntılara yol açabilir. Kişilik bozukluğu olan bireyler, kimlikleriyle ve yaşamlarının birçok alanındaki ilişkileriyle sıkıntılar yaşarlar ve bu sorunlar yıllarca devam edebilir. Bu bireylerin kişilik problemleri bilişte, duyguda, ilişkilerde ve dürtü kontrolünde belirgindir.

Kişilik bozukluklarının belirtileri yaygındır ve süreklidir. Bazı zamanlar hepimiz kişilik bozukluklarının belirtilerine benzer biçimde belirtiler gösterebiliriz. Fakat bu belirtiler bizde kişilik bozukluğu olduğu anlamına gelmeyebilir. Bu belirtilerin kişilik bozukluğu olarak adlandırılabilmesi için belirtilerin aşırı, yüksek oranda katı ve uyumsuz olması gerekir. Genellikle bu bozukluklar ergenlikte ya da genç yetişkinlik döneminde fark edilmektedir.

On farklı kişilik bozukluğu bulunmaktadır. Bu on farklı kişilik bozukluğu üç farklı küme şeklinde sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından yayınlanan DSM-5 ( Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El kitabı )’ten alınmıştır. DSM-5 ruh sağlığı profesyonelleri tarafından kullanılan, ruhsal bozuklukların tanısı için semptomların, açıklamaların olduğu bir kitaptır. Paranoid kişilik bozukluğu A kümesinde yani tuhaf- eksantrik kümede yer almaktadır.

A KÜMESİ – TUHAF / EKSANTRİK KÜME

• Paranoid Kişilik Bozukluğu
• Şizoid Kişilik Bozukluğu
• Şizotipal Kişilik Bozukluğu

B KÜMESİ – DRAMATİK, DUYGUSAL VE DEĞİŞKEN

• Antisosyal Kişilik Bozukluğu
• Borderline (Sınır) Kişilik Bozukluğu
• Histrionik Kişilik Bozukluğu
• Narsisistik Kişilik Bozukluğu

C KÜMESİ – KAYGILI, KORKULU

• Çekingen Kişilik Bozukluğu
• Bağımlı Kişilik Bozukluğu
• Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Tuhaf – Eksantrik Küme’nin Özellikleri

Tuhaf – eksantrik kümede paranoid kişilik bozukluğu, şizoid kişilik bozukluğu ve şizotipal kişilik bozukluğu bulunur. Bu üç bozuklukta şizofrenide görülen belirtilerden bazıları gözlenebilir. Örneğin tuhaf ve olağan dışı düşünme, aşırı derecede şüphecilik, sosyal olarak soyutlanma gibi. Bu bozuklukları şizofreniden ayıran özellik belirtilerin şizofrenideki gibi yaygın olmamasıdır, bu belirtiler şizofrenideki belirtilere göre daha hafif şiddetlidir.

Paranoid kişilik bozukluğu nedir?

Paranoid kişilik bozukluğunun en belirgin belirtilerinden birisi sürekli şüphe duymaktır. Genellikle ergenlik ve genç yetişkinlik dönemlerinde başlar. Bireylerin şüphe davranışı aileleriyle, arkadaşlarıyla, tanıdıklarıyla olan ilişkilerini, iş yaşamlarını etkilemektedir. Bu bireyler kötüye kullanılacaklarını düşünebilirler. Şüphecilik ve kötüye kullanılma korkusundan dolayı içlerine kapanık olabilirler. Şüphecilikleri onları sürekli tetikte olmaya kendisini tehlikelerden koruma davranışlarına itebilir. Bazı olay ve durumları yanlış yorumlayıp tehdit olarak algılayabilirler. Bunun sonucunda düşmanca ve öfkeli davranışlar göstermeleri mümkündür.

Paranoid kişilik bozukluğunun belirtileri nelerdir?

DSM – 5 Kriterleri

Erken ergenlikte başlayan ve birçok farlı şart altında görülebilen, başkalarının davranışlarına karşı şüphe, insanların davranışlarını kötü niyetli olarak algılama ve güvensizlik ile karakterize aşağıdaki dört ya da daha fazla bulgunun varlığı paranoid kişilik bozukluğunun göstergesidir.

• Herhangi bir geçerli gerekçesi olmadığı halde aldatılmaktan, sömürülmekten, kendisine kötülük yapılacağından kuşkulanma.
• Arkadaşlarına güvenmeme, arkadaşlarının kendisine bağlılığı ile ilgili temelsiz kuşkular.
• Kendisini kullanacakları korkusuyla insanlara açılamama, paylaşımda bulunmama
• Sıradan konuşmalardan tehdit ya da aşağılanma anlamı çıkarma
• Kin tutma
• Herhangi bir neden olmaksızın olayları ya da konuşmaları kişiliğine saldırı olarak algılayıp öfkeli tepkiler verme
• Eşinin ya da partnerinin sadakatinden gereksiz yere şüphe duyma

Paranoid kişilerin bazı özellikleri

• Diğer insanları sahtekâr, güvenilmez tehlikeli olarak görürler.
• ‘İnsanlar beni kullanacak, sömürecek, onlara güvenemem.’ kalıp yargısına sahiptirler.
• Eğer biri bana iyi davranıyorsa beni kullanmaya çalışıyordur gibi işlevsel olmayan inançları vardır.
• ‘İnsanların gizli amaçları var, bu amaçları bulmalıyım’ ‘ her zaman tetikte olmalıyım’ gibi stratejiler geliştirirler.
• Sürekli tetikte olma düşmanca davranma, saldırganlık, eleştirel olma gibi davranışlar gösterirler.
• Duygularına kızgınlık hâkimdir. Sömürüldüklerini düşündükleri için kızgınlık duyarlar. Olası tehditlere karşı korku hissedebilirler.

Paranoid kişilik bozukluğu ve şizofreni

Paranoid kişilik bozukluğu paranoid şizofreniyle karıştırılabilir. Bu bozukluk paranoid şizofreniden daha farklıdır. Şizofrenide görülen halüsinasyonlar bu bozuklukta görülmez. Şizofreninin en önemli belirtilerinden olan bilişsel dağınıklık yoktur. Şizofreniye göre bireylerin işlevselliklerindeki azalma daha azdır. Paranoid kişilik bozukluğu şizofreni gibi kronik seyirlidir. Şizofrenideki gibi sanrılar görülür fakat bu sanrılar şizofrenideki kadar gelişmiş değillerdir. Sanrılar genellikle paranoid özellik gösterir. Bu yüzden paranoya ya da paranoid bozukluk olarak da adlandırılmaktadır.

Paranoid kişilik bozukluğu farklı kişilik bozukluklarıyla beraber de gözükebilir. Şizotipal, sınırda ve çekingen kişilik bozukluklarıyla beraber görülme ihtimali de vardır.

Paranoid kişilik bozukluğunun nedenleri nelerdir?

Paranoid kişilik bozukluğunun nedenleri konusunda tartışmalar mevcuttur. Bu bozukluğa sahip bireylerin incelenmesi ve araştırma süreci sıkıntılı olmaktadır. Paranoid Kişilik Bozukluğu olan bireyler genellikle uzun araştırma süreçleriyle ilgilenmezler ya da düzenli katılım göstermezler. Bu sebeplerden dolayı bozukluğun nedenleriyle ilgili bilgiler kısıtlıdır. Literatürde A grubu kişilik bozukluklarının yüksek oranda kalıtsal olduğuna dair bilgiler mevcuttur. Psikolojik etmenlerin ( şemalar gibi ) ya da çocukluk dönemi yaşantılarının bozukluğun ortaya çıkmasında etkili olduğuna dair görüşler de mevcuttur.

Görülme sıklığı

Erkeklerde görülme olasılığı daha yüksektir. Toplumda yaklaşık olarak % 0.5 – 2.5’ inde görülmektedir. Şizofreni öyküsü bulunan ailelerde görülme olasılığı fazladır.

Paranoid kişilik bozukluk tedavisi

Paranoid kişilik bozukluğunda birey herkese karşı kuşku duyduğu için başvurduğu ruh sağlığı profesyoneline karşı da kuşkuyla yaklaşacaktır. Genellikle bu kişilerin profesyonel yardıma başvurma olasılıkları düşüktür. Genellikle herhangi bir kriz durumunda ya da yoğun anksiyetelerinin olduğu dönemlerde profesyonel yardıma başvururlar.

Paranoid kişilik bozukluğunun tedavisinde, ilaç tedavisi ve psikoterapi uygulanmaktadır.

Psikoterapide sorunlar yaşanabilir. Psikoterapide terapist ve danışan arasındaki güven ilişkisi önemlidir. Psikoterapide paranoid kişilik bozukluğu olan kişilerle terapist arasındaki güven ilişkisi daha zor kurulmaktadır. Güven ilişkisi sağlam bir biçimde kurulabilirse düzelme sağlanabilir; güven ilişkisi kurulamazsa genellikle danışan terapiye devam etmez. Bu konuda uzmanların daha hassas davranmaları gerekmektedir. Güven konusunda çok aceleci davranmak danışanın terapiye devam etmemesine sebep olabilir.